Според најновите видувања на релевантните меѓународни и домашни финансиски институции, за периодот 2025 − 2026 година се очекува стабилен глобален раст. Имено, за оваа година економскиот раст е проектиран на 2,3 отсто, а за наредната на 3,3 проценти. На среден рок се очекува да продолжи умерениот раст, односно во периодот 2026 ‒ 2027 година се очекува понатамошно забрзување на растот, согласно очекувањата за поповолен надворешен амбиент и засилени инвестициски активности поврзани со подолгорочниот карактер на јавниот инфраструктурен циклус.
Ризиците за растот и натаму се нагласени и претежно надолни, а ризикот од зголемените геополитички тензии и неизвесноста во трговските политики е најзначителен на краток рок, што може да се одрази со намалување на понудата на примарните производи и понатамошно зголемување на трговските препреки, што би довело до раст на увозните цени и на инфлацијата и пад на довербата. Тука мора да се истакне дека најголеми ризици произлегуваат околу најавите за енормно покачување на царините на администрацијата на новоизбраниот американски претседател Доналд Трамп и се поизвесната трговска војна на САД со Кина, Канада, Мексико, но се подгрева и тензијата со ЕУ.
Во однос на инфлацијата, во 2025 година се очекува стапка на инфлација од 2,5 проценти. На среден рок (2026 ‒ 2027) се очекува стабилизирање на нивото на околу 2 отсто при очекувано исцрпување на ефектите од надворешните ценовни шокови, закотвени инфлациски очекувања и отсуство на позначителни притисоци преку каналот на домашната побарувачка. Како ризици и понатаму се сметаат цените на примарните производи, коишто се под влијание на нестабилниот геополитички контекст и климатските фактори, како и на домашните политики со кои се влијае врз агрегатната побарувачка во домашната економија.
Треба сепак да се потенцира фактот дека домашната инфлација е повисока од таа во еврозоната. Ценовниот раст се должи на посилниот раст на цените на храната и на послабиот пад на цените на енергенсите. Воедно, послабиот раст или побавното забавување на инфлацијата може да предизвикаат нестабилност на финансиските пазари и да ја загрозат финансиската стабилност, како и да ја зголемат финансиската ранливост, особено на високозадолжените земји во развој. Секако, и нашата земја мора претпазливо да постапува со растечкиот долг и да води прудентни политики за одржување на фискалната стабилност. Инфлацијата главно произлегува од базичната компонента на инфлацијата, а забрзувањето на ценовниот раст се должи на посилниот раст на цените на храната и на послабиот пад на цените на енергенсите, при забавен раст на базичната инфлација.
Имајќи предвид дека нашата земја има мала и отворена економија, охрабрува фактот што и понатаму се очекува поволна и претежно стабилна надворешна позиција на економијата на среден рок. По суфицитот остварен во 2024 година (0,4 отсто), оваа година се проценува умерен дефицит во тековната сметка од 2,1 процент од БДП, при стабилизирање на салдото во размената со стоки и услуги, како и нормализација на приватните трансфери. Имено, се до 2027 година, треба да се очекува дефицит на тековните трансакции во просек од 2,2 отсто од БДП. Во наредниот период се очекуваат солидни нето-приливи во финансиската сметка, поддржани од директните инвестиции и задолжувањето на државата, со што девизните резерви и понатаму ќе растат и ќе се задржат на ниво што е соодветно за задржување на стабилноста на домашната валута.
Проекциите во однос на увозните цени се претежно надолни, а неизвесноста поврзана со идната динамика на цените на примарните производи на берзите поради геополитичките тензии и климатските промени сѐ уште постои.
Кај девизниот курс евро/американски долар се очекува помала депрецијација на американскиот долар, по значајниот раст при крајот на 2024 година. Проекциите за движењето на светските цени на примарните производи за 2025 година се главно надолни. Сепак, движењата и оцените за цените на примарните производи и натаму се под силно влијание на случувањата поврзани со војната во Украина и воениот конфликт на Блискиот Исток, што создава голема неизвесност околу нивната идна динамика и ефектите врз светската и домашната економија.
И во текот на 2025 година се очекува растот на економијата да произлегува од домашната побарувачка, во чии рамки најголем придонес имаат потрошувачката на државата и на населението, а мал раст ќе бележат и бруто-инвестициите.
Девизните резерви како основен инструмент за одржување на ценовната стабилност. Анализата преку показателите на адекватноста на девизните резерви покажува дека тие и понатаму се во сигурната зона, што сугерира дека не треба да се очекуваат промени во монетарната политика. Можеме да очекуваме стабилно ниво и умерен раст на нето-приливи од приватните трансфери, како и умерен дефицит во тековната сметка на билансот на плаќања.
Во фискалниот сектор очекувањата се дека преку прудентни мерки ќе се контролира фискалната одржливост. Буџетскиот дефицит, кој е сѐ уште високо над Мастришките критериуми, ќе биде финансиран со нето-задолжување на државата на домашниот и на странскиот пазар. Буџетските остварувања очекуваме да бидат во согласност со фискалните проекции и да упатуваат на мал реален годишен раст на јавната потрошувачка. На среден рок се очекува постепено намалување на дефицитите, и со тоа исполнување на фискалното правило за дефицит на владата од 3% од БДП.
Исполнувањето на фискалното правило не може да се случи преку ноќ. Големите буџетски дефицити во периодот по ковидот доведе до високо задолжување, кое последните три години се одвиваше во услови на раст на каматните стапки. Тоа неповолно се одрази и сѐ уште се одразува во високи трошоци за камати, кои во 2025 година ќе достигнат 2% од БДП. Но, дека започна фискалната консолидација покажува токму примарниот буџетски дефицит (вкупниот дефицит без трошоците за каматни отплати), кој во 2025 година ќе изнесува 2% од БДП во 2025 година, што е значајно пониско ниво од претходниот период. Ова е доказ за започната фискална консолидација, којашто во наредниот период ќе продолжи и со посилно темпо, сѐ со цел повторно враќање на фискалната одржливост на долг рок.
Стапката на невработеност се очекува да се движи околу 12%. Битен елемент за растот на економијата во 2025 година се очекува да бидат високите капитални расходи планирани во Буџетот во износ од 821 милион евра, што е 4,9% од БДП. Тие, заедно со приватните инвестиции и странските директни инвестиции, може да бидат силна основа за започнување инвестициски бран во 2025 година. На ваков начин владата може да даде силен импулс за раст на економијата, во услови на негативни тенденции во европската економија, а особено во Германија како наш најзначаен трговски партнер.
Моделот на економски раст базиран на поттик на домашните инвестиции не само што ќе има позитивен непосреден ефект врз растот во 2025 година, туку ќе има позитивен ефект и врз долгорочниот потенцијал и конкурентност на македонската економија. Нивото на планираниот износ на капитални расходи како процент од БДП во 2025 година од 4,9% е историски меѓу највисоките.
Сепак, со оглед на актуелната геополитичка несигурност и многуте ризици, не можеме да си дозволиме да бидеме самозадоволни. Треба да се справиме со долготрајните структурни предизвици, да ја зголемиме продуктивноста и да се погрижиме нашата економија да остане глобално поконкурентна.
За таа цел, од витално значење е да ги спроведеме сите реформи и инвестициски планови за закрепнување и отпорност и да го намалуваме нивото на јавен долг, што до сега, за жал, не беше случај. Македонската влада мора да работи на намалување на нивото на долгот и, истовремено, на поддршка на растот.
Зајакнувањето на конкурентноста е можно само преку нови инвестиции и структурни реформи, што е од клучно значење за поттикнување на потенцијалниот економски раст и за надминување на растечките геополитички ризици.
Во исто време, треба да се стимулираат политики кои ќе овозможат да продолжи и растот на вработеноста и на реалните плати. Сепак, сметам дека она што најмногу ја интересира јавноста, а тоа е потрошувачката на домаќинствата, таа и понатаму ќе остане ограничена како резултат на високите трошоци за живот, зголемената неизвесност од можни нови екстремни шокови и стимулациите за штедење, со нешто пониски каматни стапки отколку во претходната 2024 година.
